TILNI O‘RGANISHDA KOGNITIV MOSLASHUVNING PSIXOLINGVISTIK MEXANIZMLARI
Abstract
Ushbu maqolada tilni o‘rganish jarayonida kognitiv moslashuvning psixolingvistik mexanizmlari tahlil qilinadi. Kognitiv moslashuv — bu insonning yangi til tizimi, notanish semantik birliklar, fonetik struktura va grammatik modellarni tez va samarali o‘zlashtirishga intiluvchi aqliy qobiliyatidir. Psixolingvistik yondashuv kognitiv jarayonlar — idrok, e’tibor, ishchi xotira, fikrlash, semantik tarmoqlash kabi mexanizmlarning til o‘zlashtirishdagi o‘rnini ochib beradi. Ayniqsa, til o‘rganishda uchraydigan interferensiya, kodlararo almashuv, fonologik va morfologik muammolar kognitiv darajada hal etiladi. Maqolada tilni o‘rganayotgan shaxs qanday psixolingvistik strategiyalarni qo‘llashi, yangi leksik birliklarni qanday kontekst asosida yodlashi, grammatik qoidalarni qanday kognitiv sxemalar asosida o‘zlashtirishi ilmiy tahlil qilinadi. Shuningdek, tilni o‘rganishning intensiv va ekstensiv modellari doirasida kognitiv moslashuvning samarasi, metakognitiv nazorat, nutq tezligi, tafakkur moslashuvchanligi kabi omillar muhokama qilinadi. Til faoliyatining har bir bosqichi (idrok — qayta ishlash — ishlab chiqish) psixolingvistik faoliyat sifatida ko‘rib chiqilib, ularning kognitiv asoslari asoslanadi. Tadqiqot natijalari ko‘rsatishicha, tilni o‘rganish muvaffaqiyati nafaqat til qobiliyatlariga, balki kognitiv moslashuv darajasi va individual psixolingvistik imkoniyatlarga ham bog‘liq. Bu esa, til o‘rgatish metodikalarini ishlab chiqishda kognitiv psixolingvistik yondashuvlarni inobatga olish zarurligini ta’kidlaydi.
References
1. Karimova T. (2017). Kognitiv psixologiya asoslari. Toshkent: Fan va texnologiya. – B. 45–60. https://example.com/karimova2017
2. Xasanov B. (2019). Psixolingvistika va til o‘zlashtirish. Toshkent: O‘zbekiston Milliy Ensiklopediyasi. – B. 122–136. https://example.com/xasanov2019
3. Jo‘raeva N. (2021). Kognitiv tilshunoslik: asosiy tushunchalar. Toshkent: Yangi asr avlodi. – B. 78–92. Email: n.juraeva@edu.uz
4. Tursunova I. (2016). Til va tafakkur o‘zaro ta’siri. Toshkent: Ziyo. – B. 33–47. https://example.com/tursunova2016
5. Nuriddinov Sh. (2023). Nutq faoliyati va psixologik jarayonlar. Toshkent: Innovatsiya Press. – B. 110–129. sh.nuriddinov@edu.uz
6. Qodirova D. (2020). Psixolingvistika: nazariy va amaliy yondashuvlar. Toshkent: Ilm Ziyo. – B. 200–217. https://example.com/qodirova2020
7. Ismoilov M. (2024). Kognitiv model va til o‘rganish. Toshkent: Ixtisoslashgan nashriyot. – B. 58–74 m.ismoilov@phil.uz
8. Ro‘ziboyeva Z. (2022). Lingvistik kompetensiya va kognitiv yondashuv. Toshkent: Pedagog nashriyoti. – B. 89–103. https://example.com/roziboyeva2022
9. Muratkhodjaeva, F. H. (2025). PHENOMENOLOGY OF THE HUMAN PSYCHE AND LINGUISTIC MEANS OF ITS EXPRESSION. IMRAS, 8(4), 151-156.
10. Xotamovna, M. F. (2025). KOGNITIV TILSHUNOSLIKNING FAN SIFATIDA SHAKLLANISHI. IMRAS, 8(5), 10-15.
11. Muratkhodjaeva, F. X. (2022). Cognitive-semantic analysis of the meanings of words and phrases in English and Uzbek and their translation problems. Galaxy International Interdisciplinary Research Journal, 10(6), 385-387.
12. Муратходжаева, Ф. Х. (2019). Трудности перевода английских фразеологических единиц на узбекский язык. NovaInfo. Ru, (109), 39-41.
13. Xotamovna, M. F. (2025). KOGNITIV-SEMANTIK TAHLILNING NAZARIY ASOSLARI.
